Коронавируст халдвар (ковид-19)-ын эсрэг лазерын эфферент эмчилгээний аргыг хэрэглэсэн олон улсын туршлага, үр дүн

Үндэслэл
Анх  Данийн  эрдэмтэн физиотерапевт Нильс Рюберг Финзен хэт ягаан туяаны (400-470 нм) гэрэл нь олон тооны бактерийн эсрэг нянгийн эсрэг үйлчилгээтэй болохыг баталж, 1903 онд Нобелийн шагнал авсан байна23,40,43,84. 1960 аад оноос нээгдсэн лазерын туяа нь гэрлийг шинжлэх ухааны салбаруудад өргөн ашиглах, хүний биед үзүүлэх нөлөөллийг судлах боломж олгож, цусны хэт ягаан туяаны эмчилгээ (UBI)-г 1950-иад он хүртэл, сүрьеэ, вирусийн халдвар ялангуяа гепатит, улирлын томуугийн янз бүрийн өвчнүүд, бактерийн болон вирусийн халдваруудын үед идэвхитэй хэрэглэж байсан боловч тухайн үеийн шинжлэх ухааны хөгжлийн түвшингээс шалтгаалан түүний үйлчлэлийн физик, хими, биологийн механизмд шинжлэх ухааны үндэслэлтэй баталгаат тайлбар өгч чадаагүйн дээр хүний биед ямар нэг сөрөг нөлөө байгаа эсэхийг бүрэн тогтоож чадаагүй юм23,24,40,43. 1928 онд А.Флеминг антибиотик (Penicillin)-ийг нээсэн болон 1967-1980 онуудад вирусын эсрэг эмүүд эмнэл зүйн анагаах ухааны салбарт нэвтэрч эхэлсэн үеэс лазер, хэт ягаан туяаны хэрэглээ эмнэл зүйн салбарт буурч эхэлжээ54,84.
Гэвч эмч, судлаачид ба практикийн анагаах ухааны салбарт өнөөг хүртэл бактер, вирусийн халдварын үед эмчилгээний өндөр үр дүнтэйгээр лазерын эфферент эмчилгээг хэрэглэж байгаа мэдээлэл давамгайлж байгаа бөгөөд ялангуяа сүүлийн жилүүдэд дэлхийн олон орнуудад вируст халдварын эмчилгээнд өргөн хэрэглэж байгаа тухай мэдээлэл цөөнгүй гарах боллоо2,3,9,11,18,29,30,45,64,68,85. 
  
Сүүлийн жилүүдэд лазерын эмчилгээний төрлүүдээс судсан дотуурх лазерын эфферент эмчилгээг ихэнхи судлаачид илүү үр дүнтэйд тооцож байгаа юм. Орчин үед үндсэн сонгодог лазерын хэт улаан туяаны (635 нм) эфферент эмчилгээнээс гадна лазерын хэт ягаан туяа (ЛХЯТ)-ны – долгионы урт 365-405 нм, лазерын эфферент 525нм, ногоон гэрлийн 525нм урт долгионтой эмчилгээний аргыг хэргэлэх сонирхол улам ихэссээр байна2,11,15,18,47. 
ХДХВ/ДОХ-ын SARS болон MERS ба Эбола, SARS зэрэг олон улсын анагаах ухааны салбарын анхаарлын төвд байгаа аюулт өвчнүүдээс сэргийлэх, эмчилэхэд UBI туяаны боломжийг ашиглах, сэргээн судлах шаардлагатайг сүүлийн үед судлаачид асуудал болгон дэвшүүлж ирлээ. Эдгээр шинэ вирусийн халдварууд гарч ирсэн нь дэлхийн анагаах ухаанд эмчилгээний шинэ эрэл хайгуулыг зөвхөн эмийн, химийн ба биобэлдмэлийн хүрээнд  бус илүү өргөн  физик, хими, молекул биологийн генетикийн салбаруудаар үргэлжүүлэх шаардлага байгаа бөгөөд вирусийн эсрэг тэмцэл нь зөвхөн анагаах ухааны биш дээрхи салбаруудын эрдэмтдийн хүчээ нэгтгэх талбар болсоныг илэрхийлэх боллоо. Хүн төрлөхтөн вирусийн эрин үед тулж ирж буй шинэ зуунд шинээр гарах вирусийн халдвар цаашид нэмэгдэх хандлага үүсч, үл мэдэгдэх вирусийн өвчнүүд дэлхийн өнцөг булан бүрт гарах болсон төдийгүй  вакцинжуулалтын үр дүн вирус мутацлагдах тохиолдолд ямар байх, эмчилгээнд хэрэглэж байгаа эм хэрэгсэлийн анагаах ухаан ба эдийн засгийн үр дүн хир өндөр байх, эмчилгээний хугацааг богиносгох, хүндрэл үхлийг бууруулах, коронвируст халдвар (КОВИД-19)-ын үед өргөн хэрэглэж байгаа кортикостеройд, цитостатик эмүүд, вакцинуудын гаж нөлөөнөөс сэргийлэх гэх мэт олон зорилтыг шийдэх анагаах ухааны аргуудыг эмийн химийн бус бусад шинжлэх ухааны салбаруудаас эрж хайх оролдлого, туршилтууд хийгдсээр байгаа юм.
UBI нь вирусын эсрэг эмүүд болон вакцины аль алинтай нь өрсөлдөхүйц илүү үр өгөөжтэй болох судалгааны ажил нь вирусийн халдвартай тэмцэх эмчилгээний чухал арга гэж үзэж байна2,11,12,13. UBI нь вирусийн эсрэг цогц үйлчилгээтэй бөгөөд гол механизм нь дархлааны тогтолцооны хариу урвалыг сэргээх зарчимд тулгуулана Үүнд:
•    Вируст чиглэсэн шууд үйлчлэл 
•    Дархлааны механизмаар дамжсан шууд бус үйлчлэл  гэсэн 2 үндсэн бүлэгт хувааж болно.

Вируст үйлчлэх буюу шууд үйлчлэл
Хэт ягаан туяа нь агаарт тархдаг вирусийг идэвхгүйжүүлэх хэрэгсэл, цусаар дамжин халдварлагдсан өвчтөнүүдэд вирусийг үржүүлэх, үржүүлэхээс урьдчилан сэргийлэх хоёр өөр үүрэгтэй багаж хэрэгслээр орчны ариутгал болон эмнэл зүйн зориулалтаар хэрэглэгддэг.
Нам давтамжийн хүйтэн неон-гелийн лазерын аппаратын гаргадаг хэт ягаан туяа нь вирусийн ДНХ-ийн нийлэгжилтийг дарангуйлж бичил биетнийг устгах үйлчлэл дээр нь тулгуурлаж SARS-CoV-2 вирусийн диаметр 60-100нм тул, түүнийг устгах хамгийн тохиромжтой долгионы урт нь 100-120нм гэсэн тооцооллыг судлаачид хийжээ. SARS-CoV-2 халдварын үед хэт ягаан туяаны янз бүрийн тун ба вирусийн концентрацийг туршилтаар үнэлсэн үзүүлэлтээр (1000, 5, 0.05 MOI) SARS-CoV-2-ийн халдвартай харьцуулж болох вирусийн нягтралтай үед хэт ягаан туяаны-C тунг ердөө 3.7 мЖ/см2 байхад вирусийн репликацийн шинж тэмдэг илрээгүй бөгөөд 3-аас дээш тун нь вирусийг идэвхгүйжүүлэхэд хангалттай байв. Түүнчлэн вирусийн ямар ч концентрацид 16.9 мДж/см2-т нягтралтай туяанд вирус идэвхигүй болох нь ажиглагдсан болно33.  Коронавирусыг хэт ягаан туяагаар идэвхигүй болгох туршилтыг хийж, вирусийг 90% бууруулахад шаардлагатай хэт ягаан туяаны тунг тодорхойлсон. Энэхүү шинжилгээ нь бүх коронавирусууд ижил бүтэцтэй, РНХ-ийн хэлхээний урттай ижил төстэй байдагт үндэслэсэн болно. Боломжит өгөгдөл нь коронавирусын улмаас биш харин сонгосон туршилтын нөхцөлөөс үүдэлтэй томоохон өөрчлөлтүүдийг илтгэж байна. Хэрэв эдгээрийг аль болох хассан бол коронавирус нь хэт ягаан туяанд маш мэдрэмтгий байдаг бололтой. 
Лог бууруулах тунгийн дээд хязгаар (90% бууруулах) нь ойролцоогоор 10.6 мЖ/см2 (медиан), харин жинхэнэ утга нь ердөө 3.7 мЖ/см2 (медиан) байгаа болно. Коронавирусууд нь бүтцийн хувьд огт өөр зүйл биш тул SARS-CoV-2 вирус, түүнчлэн ирээдүйн мутаци нь хэт ягаан туяанд хэт мэдрэмтгий байх магадлалтай тул хэт ягаан туяаны халдваргүйжүүлэх нийтлэг процедур нь шинэ SARS-CoV-ийг идэвхгүй болгох болно гэж үзэж байна17,18,38,52,53.
Эдгээр үр дүнгүүд нь SARS-CoV-2 халдварын эсрэг ариутгалын шинэ аргыг боловсруулахад чухал ач холбогдолтой боловч эмнэл зүйн судалгааны чиглэлийг бид илүүтэй сонирхож байгаа нь өнөөгийн практикийн анагаах ухааны шаардлага хэрэгцээнээс урган гарч байгаа юм.
Цусны вирусийн хэт ягаан туяанд мэдрэг чанарыг тогтоох талаар in vitro өвчтөнөөс ялган авсан цусанд хийсэн зарим туршилтууд байна. Туршилтуудыг лабораторийн нөхцөлд халдварлагдсан сийвэнд лазерын туяагаар үйлчлүүлэн туршсан бөгөөд туяаны вирус устгах үйлчлэлийн үр дүн өндөр байгааг харуулсан байна82. Энэ талаар in vitro хийсэн туршилтуудаас гадна коронавируст халдвар (КОВИД-19) авсан уушигны шинж тэмдэг илэрсэн тохиолдлуудад амьсгалын аппаратын гуурсаар лазерын туяаны уян гуурсаар хийсэн эмчилгээний нааштай үр дүн сонирхол татаж байгаа бөгөөд энэ тохиолдолд вирус устгах үр нөлөө нь дархлааны үрэвслийн эсрэг эмчилгээний нөлөөнөөс илүү байр суурьтай байж болох талтай.  Vetrici MA , Mokmeli S , Bohm AR, Monici M, Sigman SA нарын нийт 19 хүнд хэт улаан туяаны эмчилгээг гуурсан хоолойгоор хийсэн судалгаанд  ХДХВ-ийн эмчилгээнд хамрагдсан өвчтөнүүд хурдан эдгэрч, ICU-д орох, механик агааржуулалт хийх шаардлагагүй бөгөөд эмчилгээ хийснээс хойш 5 сарын дараа удаан хугацааны үр дагавар гараагүй гэж мэдээлсэн байна. Хяналтын бүлэгт өвчтөнүүдийн 60% механик агааржуулалт хийх зорилгоор ICU-д хэвтсэн байна. Хяналтын бүлэгт нийт нас баралт 40% байжээ. 5 сарын хугацаатай хяналтанд хамрагдсан хүмүүсийн 40% удаан хугацааны үр дагавартай байсан2,13,81. 
Лазерын туяаны физик химийн нөлөө, үйлчилгээний механизм
Лазер эфферент эмчилгээ нь термодинамикийн урвалын зарчимд тулгуурлана. 300-320нм долгионы урттай хэт ягаан туяа нь эмчилгээний зориулалттай ашиглагддаг. Гэрлийн энергийн квант цусны эсүүдийн дотоод бүтцэд хүчтэй үйлчлэл үзүүлж, улмаар кальцийн ион чөлөөлөгдөж эсийн мембраны потенциаль ялангуяа цусны улаан эсийн натри-калийн катионы солилцооны өөрчлөлтөд хүргэсэнээр түүний хүчилтөрөгч зөөх чадварыг эрс нэмэгдүүлдэг1,15. Түүнчлэн анионы ба осмос шинж чанар, эсийн доторхи органеллуудын бүтэц, тухайлбал митохондрийн эсийн амьсгалын үйл ажиллагаа, эндоплазмын ретикулум, рибосомын уураг нийлэгжилт, хэт исэлдэлтийг саатуулах замаар нуклеотидүүдын задралаас хамгаалах үйлчлэлтэй15,66,67 

Коронавируст халдвар (КОВИД-19) ба дархлааны тогтолцоо
SARS-CoV-2 халдварын үеийн өвчлөлийн эмгэг жамд голлох байр суурийг дархлааны тогтолцооны хариу урвал эзлэнэ. Халдварын эхэн үед вирусийн тоо хэмжээ, биеийн дархлааны вирус эсэргүүцэх онцлогоос хамаарч үүсэх урвалыг хамгаалах урвал гэх ба үүнд IRF-7 (inrerferon regutory factor), эндоген интерферонууд (IFN-α, IFN-γ) хамгаалах, саармагжуулах үүргээ гүйцэтгэх боловч өвчний өрнөлийн үед  цитокины урвал буюу (IFN-α, IFN-γ) IL-1β,IL-6,NF-kB (inflammatory ciclin) хэт идэвхжил давамгайлсан “Цитокин шуурга” урвал уушиг ба бусад эрхтэн тогтолцоог хамарч олон эрхтэний дутмагшилд хүргэнэ.  
Энэ дархлааны хямралд биологийн янз бүрийн үйл ажиллагаа бүхий 16 цитокинүүд бүгд татагдан орох бөгөөд  (IL-1β, IL-2, IL-4, IL-5, IL-6, IL-8, IL-10, IL-12, IL-17, IL-18); хавдрын үхжилийн хүчин зүйл (TNF-α, TNF-β); интерферонууд (IFN-α, IFN-γ); судасны эндотелийн өсөлтын фактор (VEGF-A); өсөлтийн хувиргагч фактор  (TGF-β1). үрэвсэлийн цитокинүүд IL-1β, IL-5 ба IL-6 и TGF-β1 цаашдын бууралтын шатанд оношийн ач холбогдолтой үзүүлэлтүүд болдог47,51,59,60,81. 
Коронавируст халдвар (КОВИД-19) авсны дараа 5-10 хоног орчим нууц үеийг дамжин илэрнэ.
• 1-шат - Шинж тэмдэггүй, вирусийн илрэлтэй ба илрэлгүй нууц үе. 
• 2-р шат - Хөнгөн дунд шинжтэй, вирус илэрсэн үе
• 3-р шат - Хүнд шинжтэй вирусын өндөр илрэцтэй үе
Эмнэл зүйн үүднээс SARS-CoV-2 өдөөгдсөн дархлааны урвал хоёр шаттай гэж үздэг. Өвчний эмгэг жам ба хүндрэлийн механизмд дархлааны тогтолцоо онцгой үүрэгтэй болохыг эрдэмтэд тогтоожээ(Зураг 1).
 
 Дархлааны тогтолцоо нь SARS-CoV-2, үед вирусийн бусад томуу, томуу төст өвчнүүдээс илүү гаж урвал өгдөг. Өвчин эхэлсэнээс 10-аад хоногийн дараа хүнд хэлбэрийн ARDS хам шинж үүсэх нь уушиг вирусээр гэмтээгүй дархлааны гаж урвалаар гэмтсэний шинж гэж үздэг. Вирус эхлээд хамар залгиурын эсүүд дахь ACE2 авууруудтай холбогдон эсийн гүнд нэвтэрч зэргэлдээ эсүүдийн геномыг өөрчлөх замаар түгэн тархана. 
Калифорнийн их сургуулийн  судлаачид N6-метиладенозин (m6A) гэх РНК-ийн хувилбарыг  SARS-CoV-2  геномын РНК-тай холбогдох чадвартай болохыг нотолж,   METTL3 фермент нь  SARS-CoV-2-той нэгдэхэд гол үүрэгтэйн зэрэгцээ  METTL3 идвэхижил нь SARS-CoV-2  вирусийн үүсэл, үржилтэнд  хэрэгтэй зарим уураг жишээ нь: ACE2 нийлэгжилт ялгаралтад нөлөөтэй болохыг тогтоожээ. METTL3 хориг үүссэнээс RIG1 үрэвсэлийн молекул вирусийн РНК өөртөө холбоно. Түүнээс гадна үрэвслийн цитокин ихээр ялгарч вирусийн өмнөх генүүд дарангуйлагдана15,16,22. 
Зарим судалгаагаар цитокины шуурганы улмаас нас барсан хүмүүсийн METTL3 түвшин нь бага түвшинд байжээ. Энэ нь халдвар хоёр шат дамжин явагддаг болохыг батлаж байна.  Эхний шатанд вирус ферментын хэрэгцээ их байдаг бол дараагийн шатанд METTL3-ийг дарангуйлж эхэлнэ. Эхэн үеийн хамгаалах үрэвслийн  урвал нь вирус биед нэвтэрснээс өвчний эхний 4 хоногт фагацитозын идэвхжилээр илрэх бөгөөд үүнийг хамгаалалтын эхний цувраа гэнэ. Энэ шат нь комплиментийн тогтолцооны идэвхжил, апоптоз, үрэвслийн ба үрэвслийн эсрэг цитокины ялгаралт, судасны захын урвал, нейтрофилийн хемотаксис, нэвтэрсэн голомт дахь моноцитын идэвхжилээс шалтгаална16,22,43.
Вирус нэвтрэх зам нь амьсгалын зам байх тул  хэсгийн хамгаалах хүчин зүйл түүний дотор салст бүрхүүлийн хучуур эсийн гадаргууд антиген наалдахаас сэргийлэх чадвартай шүүрлийн иммуноглобулин А, болоод мононукляр макорфагын тогтолцооны эсүүдийн шууд оролцоогоор,  үрэвслийн салшгүй хэсэг болох фагоцитын үйлийн идэвхжилээр явагдана. Мөн энэ үйл явцад эсийн метаболизмын хувирал өөрчлөлт чухал үүрэгтэй. Үүнд:Эсийн  мембраны ионы нэвчилт ихсэж, глюкозын исэлдэлт ихсэх, хүчилтөрөгчийн хэрэгцээ зарцуулалт хэдэн арав дахин нэмэгдэх, үүний улмаас чөлөөт радикалууд ихээр ялгарах, түүний дотор 02 радикалын супероксиданинаар өдөөгдсөн ялгаралт, H2O2 гм26,35,80,81. 
 
Өвчний эмнэл зүйн илрэл нь дархлааны урвалын идэвхээс шууд шалтгаална. Энэ дархлааны механизмд бичил биетэн устгагч идэвхитэй физиологийн медиаторууд болох катионы уургууд: ферментийн (миелопероксидаза, лизоцим, эластаза) ферментийн бус (лактоферрин, ферритин, дифенсинүүд), өвчин үүсгэгчийн эсийн бүрхэвчийг хагалах болон эсийн орчмын зайд орших нейтрофилүүдийн ялгаруулах арахидоны хүчлийн метаболизмын бүтээгдэхүүний хүчээр түүнд зайлшгүй чухал метаболизмын үйл явцад хориг үүсгэх, мөн тэдгээрийн өвчин үүсгэгчийг идэвхигүйүүлэх чадвартай  чөлөөт радикал болон NO ялгаруулах чадвар дээр тулгуурлана. Хүчилтөрөгчийн хамааралт метаболизмын ихсэлт нь нэг талаас хамгаалах урвал хэдий ч нөгөө талаар О2 супеоксианионы радикалын ялгаралт нэмэгдэх ба чөлөөт радикал хэт ихсэх нь эсийн гэмтэл үүсгэх төдийгүй фагацит эсүүдийг ч гэмтээх  аюултай.
Дендрит эсүүд (Dendritic cells, DC) нь онцгой “харуулын” үүрэгтэй бөгөөд вирусийг таньж тэдгээрийн эсрэг Т киллер эсүүдийг идэвхижүүлсэнээр цитозын урвал өдөөгдөж (макрофаг, полиморф цөмт лейкоцитүүд, моноцитүүд) вирусийн эсрэг давамгайлах үүрэгтэй оролцоно5,14,28,81.

Вирусын халдварын үед лазерын туяаны эффрент эмчилгээг хэрэглэж байгаа туршлага 
ДХВ/ДОХ-ын SARS, MERS болон Эбола зэрэг олон улсын анагаах ухааны салбарын анхаарлын төвд байгаа аюулт өвчнүүдээс сэргийлэх, эмчилэхэд UBI туяаны боломжийг ашиглах, сэргээн судлах шаардлагатайг сүүлийн үед судлаачид асуудал болгон дэвшүүлж ирлээ3,10,20,33,62,64,67,85. 
Лазерын туяаны нөлөөнд вирусийн халдварын кальцийн ион чөлөөлөгдсөнөөр эсэд дараах үйл явц өрнөнө.Үүнд:
•    Нуклейны хүчлийн нийлэгжилт ихсэнэ,
•    Ферментын тогтолцоо идэвхжинэ,
•    Эсийн энергийн эх булаг болох АТФ–ын нийлэгжилт идэвхжинэ,
•    Азотын оксидын ялгаралт ихэссэнээр судасны гилгэр булчингийн тонус суларна,
•    Эсийн гормонд үзүүлэх дотоод хариу урвал сайжрана,
•    Эсийн бодисын солилцоо идэвхжинэ.( экзоцитоз, эндоцитоза)

SARS-CoV-2 халдварын үед лазерын эмчилгээг хэрэглэсэн олон улсын судлаачдын туршилтууд ба дэвшүүлсэн таамаглалууд
UBI буюу лазерын эмчилгээний одоогоор эрдэмтдийн идэвхийлэн судалж байгаа чиглэл бол судсаар хийх эфферент эмчилгээний арга юм.
UBI нь нейтрофилд нөлөөлдөг. Бага хэмжээний хэт ягаан туяа (0.1 J/см2) нь хамгийн том полиморф цөмийн лейкоцитын устөрөгчийн хэт исэлийн концентрацийг нэмэгдүүлдэг болохыг тогтоожээ. Аракидоны хүчил, лизофосфатидилхолин, α-токоферол зэрэг олон тооны молекулуудыг ашиглан реактив хүчилтөрөгчийн (ROS) нийлэгжилтийг хурдасгах нейтрофилийн тусламжтайгаар UBI функцийг зогсоох боломжтой2, 4,11. Автотрансфузийн цусанд UBI нэмэгдсэн үед IC-IgG ба IgM-ийн их хэмжээ буюу бага IC-IgM нь үрэвсэлт өвчний эсрэг шинж чанарыг харуулсан11, 44, 61, 63,64.
INOS ферментийг өдөөж байгаа тул нейтрофилээр азотын исэл (NO) ялгаралт ихсэхэд нөлөөлдөг1,11,24,25,48. Азотын ислийн нийлэгжилтийг хэт ягаан туяагаар ихэсгэх боломжтой бөгөөд энэ нь TNF-альфа үүсгэхэд нөлөөлнө.  Хэт ягаан туяаны 75.5 Дж/м2 бага тун нь физиологийн гомеостазд сөрөг нөлөөгүй байсан бол 755-аас 2265 Ж/м2 өндөр тун нь NO-ийн задралын хэмжээг нэмэгдүүлснээр  нейтрофилүүд гэмтэж байжээ. Циклохимсид нь уураг дарангуйлах шинж чанартай тул хэт ягаан туяагаар үйлчлэх үед iNOS ба азотын ислийн идэвхжилийг зогсоож чаддаг. NO ба TNF-альфа концентрацийн хооронд шууд хамаарал байдаг бөгөөд үүнийг (755 J/m2) өндөр тунгаар туршиж баталжээ1,11,24,25,48.
Цус ба арьсны эд эсэд цацрагийн нэвтрэлтийн гүний спектрийг биологийн эд эсийн оптик шинж чанарыг харгалзан 405-950 нм долгионы уртад тооцсон болно. Судсаар хийх хэт ягаан туяаны эмчилгээний үед Оксигемоглобины фотодиссоциаци явагдсанаар цусны молекулын хүчилтөрөгчийн хэмжээг нэмэгдүүлэх боломжтойг туршилтаар баталсан судалгаа байна. Фото эмчилгээний онцлог шинж болох цусны хүчилтөрөгчийн параметрүүдийн өөрчлөлт, тухайлбал хүчилтөрөгчөөр гемоглобины ханалтын түвшин, оксигемоглобины концентраци, хүчилтөрөгчийн хэсэгчилсэн даралт, оксигемоглобины фотодиссоциациас эхэлсэн метаболизмын зарим бүтээгдэхүүний концентраци зэргийг ашигтайгаар өөрчлөх боломжтой хэмээн судлаачид таамаглал дэвшүүлж байгаа юм28.
Зарим судлаачид үнэн магадлал бүхий IL-1β, IFN-α бууралт, ахмад настануудын IL-6 и TGF-β1-ын өндөр агууламжийн зэрэгцээ IFN-γ ялгаруулалт зогссон  үзүүлэлт нь бие махбодийн хамгаалах урвал сулрах, ялангуяа  үрэвслийн зохицуулалтын үүрэгтэй (IL-1β и IL-6),   интерфероны тогтолцоо, цитокины тогтвор алдагдах, дархлаа дарангуйлах хавсрага нэмэгдэх (TGF-β1 ихсэх) шинжүүд илэрнэ. Зарим судлаачдын судалгааны дүнгээс үрэвслийн (IL-1β, TNF-α) цитокины болон Th-1 (IFN-γ) и Th-2 (IL-13) цитокины бууралт ахмад настны бүлэгт  
тогтоогдсонтой тохирч байгаа тухай мэдээлэл нийтлүүлсэн байна. TNF-β (лимфотоксин-α; хавдрын үхжилийн факторын бүлгийн) дархлааны Тh-1 шатны идэвхжилийн бүтээгдэхүүн юм. Хэдийгээр энэ нь цитокины биологийн шинж бүрэн тогтоогдоогүй ч TNF-β нь глюкозамингликанууд, коллаген, уураг мэт холбогч эдийн үндсэн бодисуудын нийлэгжилтийг нэмэгдүүлэх замаар фибробластын өсөлтыг дэмжин фиброз үүсгэх пролиферацийн үйлийг хурдасгадаг нь батлагджээ25,26,65,81,85.

Цусны улаан эсэд үзүүлэх нөлөө
Эсийн амьсгалын дутмагшилийн үед цусны эритроцитуудын K+ ион ихээр алдагдах бөгөөд хэт ягаан туяагаар үйлчлэх үед K+ ион  алдалт багасч байгаа нь ажиглагджээ. Энэ хэт ягаан туяа  цусны улаан эсийн осмосын шинж чанар, субмикроскопийн бүтэц, аденин нуклеотидын метаболизмд нөлөөлсөнөөс үүдэлтэй болохыг Кабат батлав. Цацрагийн хугацааг (60, 120, 180, 240, 300 минут) сонгосон туршилтаар  ATP хэмжээ буурч, ADP, AXP, аденины нэгдлүүдийн хэмжээ нэмэгдсэн байна. Хэт ягаан туяа нь гипотоник Na+ ба K+ ионы солилцоог сайжруулсанаар, гематокритын үзүүлэлт сайжирсан дүн үзүүлжээ46,80,81.
Rh эерэг цусыг хэт ягаан туяагаар үйлчлэх үед дархлаа идэвхжилийн үзүүлэлтүүд ихээхэн нэмэгдсэн. Васильева нарын эрдэмтэд80,81 цусны улаан эс ба лейкоцит-тромбоцитын суспензийн аль алинд нь янз бүрийн хэт ягаан туяаны нөхцлийг судлав. Цус ба улаан эсэд цацраг туяа цацраг идэвхжүүлсний дараа шууд дархлаа шингээх чадвар нэмэгдсэн, гэхдээ лейкоцит-тромбоцитын суспензийн дархлаа шингээх чадвар 2 хоногийн дараа алдагдсан байжээ. Поли-декстран агуулсан хоёр фазын полимер системийг ашиглан хэт ягаан туяаны үйлчлэлээр цусны эргэлтийн эритроцитуудын эсийн гадаргуу багасч байгааг харуулсан туршилтууд нийтлэгдсэн байна. Энэ нь эритроцитуудын амьдрах хугацааг уртасгахад нөлөөлсөн байж болзошгүй гэсэн дүгнэлт хийсэн бөгөөд ба автотрансфузийн цусны илүү үр дүнтэй эмчилгээний үйл ажиллагааг тайлбарлахыг санал болгосон47,58. Снопов нарын эрдэмтэд эритроцитын бүтцийн зарим өөрчлөлт, ялангуяа гликокаликсийн өөрчлөлтүүд нь хэт ягаан туяаны нөлөө хэмээн тайлбарлажээ70,84. Ичики нарын эрдэмтэд эритроцитуудын эсийн эзлэхүүн ба мембраны чадавхийг хэт ягаан туяагаар өөрчилж болохыг харуулсан туршилт хийсний дээр хэт ягаан туяаны хэт их тун нь H2O2 нийлэгжилтийг бууруулж болзошгүй юм хэмээн дүгнэсэн байна26.
Коронавируст халдвар (КОВИД-19) эмгэг жамын механизмд витамин Д-гийн оролцоог сүүлийн үед идэвхитэй тайлбарлаж байна. Тэгвэл E.K.Knott "хэт ягаан туяаны энергийн эх үүсвэрийг хэрэглэх нь хүний биеийн Д3-Аминдэмйин нийлэгжилтийг нэмэгдүүлэх арга зам гэж үзсэн байна30. Энэ судалгаанд хэт ягаан туяаны хангалтгүй нөөцтэй газар зүйн бүсүүдэд Д3-Аминдэмийн нийлэгжилт доогуур үзүүлэлттэй байгааг өдөөж чадахгүй байгаа хэсгийг л загварчилсан болно. Бид хиймэл дагуулаас авсан UVA, UVB ба температур, харьцангуй чийгшилийн тооцооллыг Англи Италид хийсэн загварчилсан тооцооллоор судалжээ34,75. Үүнд: АНУ дахь нас баралтын түвшин (MRR) нь 100 кДж тутамд 29% (95%-ийн итгэлцлийн интервал (CI) 40%-иас 15% хүртэл) буурдаг. Бид үүнийг Итали, Англид хийсэн бие даасан судалгаанууд давтаж, гурван судалгааны явцад 100 кДж/м2 тутамд MRR-ийн бууралт 32% (95% CI 48%-аас 12%) хүртэл буурсан гэж тооцоолсон31. Дүгнэлтээр хэт ягаан туяаны өндөр байх нь Коронавируст халдвар (КОВИД-19)-ын өвөрмөц нас баралт багатай болохыг харуулж байна гэж тэмдэглэжээ34. Техасын биоанагаахын судалгааны хүрээлэн, АНУ-ын UV Innovators, Inc-ийн эрдэмтдийн баг саяхан амьсгалын замын цочмог хам шинж болох коронавирус (SARS-CoV-2)-ийг идэвхгүй болгох чадвартай NuvaWave хэмээх хэт ягаан туяаны С туяа ялгаруулдаг төхөөрөмжийг бүтээжээ75,82(Зураг 2).

  
Нейтрофилд үзүүлэх нөлөө
Хэт ягаан туяаны бага тун (<0.1J/cm2) нь устөрөгчийн хэт исэл (H2O2)-ийг полиморфонуклеар лейкоцитын нөлөөгөөр нэмэгдүүлсэн (энэ нь бусад цусны эсүүдийн хамгийн том нь юм). UBI-үед үүсэх реактив хүчилтөрөгч нь (ROS) нейтрофилийн нийлэгжилтийг нэмэгдүүлэх бөгөөд энэ нь  арахидоны хүчил, лизофосфатидилхолин (LPC), исэлдэлтийн эсрэг α-токоферол зэрэг бодисуудын үүсэлт сайжирсантай холбон тайлбарлаж байна4,8,69.  UBI  ийн тун нэмэгдэхэд архаг үрэвсэлт өвчний үед их хэмжээний IC - IgG, IgM ба бага IC – IgM-ийн концентрацийн урвуу шугаман хамаарал ажиглагдаж байна39.
Артиухов А.Н фотомодификацын аргаар нейтрофилийг идэвхжүүлэх нь азотын исэл (NO)–үүсэхэд нөлөөтэй  iNOS ферментийг идэвхжүүлсэнтэй холбоотой гэж үзсэн. Де Ново NO-ийн нийлэгжилтийг хэт ягаан туяагаар нэмэгдүүлэх боломжтойг баталсан бөгөөд энэ нь TNF-альфа нийлэгжилтэнд  нөлөөлдөг гэж үзжээ. Бага тунгаар (75.5 Дж/м2) хэт ягаан туяагаар үйлчилснээр физиологийн гомеостазыг хэвийн   хадгалах боломжтой бол илүү өндөр тунгаар (755 ба 2265 Ж/м2) үйлчилсэн тохиолдолд NO метаболитын агууламж нэмэгдэх  сөрөг талтай гэж үзжээ. Хэт ягаан туяагаар үйлчилсэн эсүүдийг уургийн нийлэгжилтийн транскрипцийн дарангуйлагчтай хамт өсгөвөрлөхөд циклогексимидийг iNOS ба NO синтез нэмэгдээгүй. Нейтрофилийг хэт ягаан туяагаар (755 Дж/м2) өндөр тунгаар хэрэглэх нь NO ба TNF-альфа концентраци хоорондын эерэг хамаарлыг харуулсан40.
Зоркина 30 хоногийн турш туулайнд туршилт хийж, UBI-ийн үйлчлэл нейтрофилд нөлөөлж, цусны бүлэгнэлтийг багасгаж байгаа тухай мэдээлжээ1,7.

Лимфоцит (Т-эс ба В-эс) -д үзүүлэх нөлөө
UBI нь лимфоцитын амьдрах чадварыг ерөнхийдөө бууруулдаг. UVC  хэт ягаан туяаны спектрийн гурван бүсийн дунд бүс нь хамгийн үр дүнтэй байдаг. UVB ба UVC цацраг туяа нь in vitro-д лимфоцитын пролифераци ба  эсрэг төрөгч  чадварыг  багасгана.
Лазерийн үйлчлэлийг судлаачид эсийн мембраны потенциалыг өөрчлөх замаар цусны кальцийн хэмжээг нэмэгдүүлэх, цитокиний ялгаралт, эсийн бусад дэд үйлийг бүгдийг нь хэт ягаан туяагаар өөрчилж болно гэж үзжээ5,6,72,83.
Арелт нарын эрдэмтэд хүний Т-лимфоцитууд хэт ягаан туяаны  ДНХ-ийг гэмтээх  нөлөөг судлах  зорилгоор ДНХ-ийн тасралт (нэг эсийн гель электрофорез)-ийг илрүүлэх "сүүлт одны" шинжилгээг ашигласан. Теуниссен нарын эрдэмтэд UVB цацраг нь Th1 эсвэл Th2, CD4 эсвэл CD8 Т эсийн дэд хэсгүүдэд  нөлөөлөхгүй гэж үзсэн байна. Фототоксик нөлөө нэн даруй мэдэгдэхгүй байсан ч UVB туяаны янз бүрийн тунтай харьцуулахад бага тунгаар UVB (LD50: 0.5-1 mJ/cm2) туяа нь 48-72 цагийн дараа ихэнх 
Т эсийг устгах нөлөөтэй болохыг тогтоосон44. Туяаны үйлчлэлээр 72 цагийн дараа цитокинуудын (IL-2, IL-4, IL-5, IFN-ɤ, TNF-a) бууралт ажиглагдсан.  Энэ нь өвчний  үхэл хүндрэл ба цитокины нийлэгжилтийн  буурах үзүүлэлтийн шууд хамаарал байгааг харуулж байна. Харин лазерын туяагаар үйлчлээгүй хяналтын хэсэгтэй  харьцуулахад CD4+ эсвэл CD8+ T эсийн дэд хэсэг, CD4 ба CD8-ийн илэрхийлэл, түүнчлэн CD4/CD8 харьцаа нь UVB-ээр өөрчлөгдөөгүй тул Т эсийн дэд хэсгүүдийн аль нь ч сонгомол байдлаар нөлөөлөөгүй болохыг харуулж байна.
Шивен нарын эрдэмтэд гадаргуугийн иммуноглобулиныг хөндлөн холбосны дараа В эсэд хэт ягаан туяанаас үүдэлтэй тирозин фосфоржуулалт ажиглагдсан. Энэ нь Т эсэд Ca2+ дохио үүсгэхтэй маш төстэй байв. Лимфоцитыг хэт ягаан туяагаар үйлчлэхэд тирозин фосфоржуулалт ба Са2+ дохиог хоёуланг нь өдөөж болно гэсэн үг юм. Лимфоцитын мембран дахь Ca2+ сувгууд нь хэт ягаан туяанд мэдрэмтгий байдаг. Хэт ягаан туяаны цацраг нь эсийн дохио дамжуулах процессыг идэвхжүүлснээр ДНХ-ийн гэмтэл үүсгэдэг. Хэт ягаан  цацраг туяа (тун ба долгионы уртаас хамаарч) нь зөвхөн лимфоцит дахь тирозин фосфоржуулалтыг өдөөхөөс гадна Журкат Т эсүүдэд Ca2+ дохиог үүсгэдэг. Цаашилбал, гадаргуугийн иммуноглобулины хөндлөн холбоосын хэлбэр нь В эсийн хэт ягаан туяанаас үүдэлтэй тирозин фосфоржуулалттай төстэй байв. Лимфоцитын үйл ажиллагаанд үзүүлэх UBI нөлөө нь рецепторын хэвийн хяналтаас гарах тирозин фосфоржуулалт ба Са2+ дохионд чухал үүрэг гүйцэтгэдэг. Тэд CD4+ ба CD8+T эсүүд (хүний хэвийн лимфоцитууд) хоёулаа хэт ягаан туяаны үед хүчтэй урвал үзүүлдэг болохыг харуулсан18,21,31,72.
Үүнтэй ижил төстэй судалгаагаар Спилберг нарын эрдэмтэд хэт ягаан туяанаас үүссэн лимфоцитын дарангуйлал нь хэт ягаан туяаг гамма цацрагтай харьцуулж, лимфоцитын мембранд харилцан адилгүй нөлөө үзүүлдэг тул Са2+ гомеостазын тасалдалын ижил төстэй явцыг харуулсан болохыг тогтоожээ1,78. Цаашилбал, лимфоцитын мембран дахь хэт ягаан туяанд мэдрэмтгий Ca2+ суваг байгааг  цитофлюорометрийн аргаар харуулсан болно. Эсийн доторх кальцийн [Ca2+] i кинетикийг UVC эсвэл UVB-т өртсөн хүний захын цусны лейкоцитууд (PBL)-аар хэмжсэн байна. Хэт ягаан туяанаас үүдэлтэй i [Ca2+] өсөлт нь эсийн гаднах кальцийн урсгалаас голчлон үүссэн бөгөөд энэ нь Т эсүүд илүү тод илэрч байв. Туяаны үйлчлэлээс хойш 2-3 цагийн дотор [Ca2+] i нэмэгдсэн нь ажиглагдсан бөгөөд эдгээр өсөлт нь хэт ягаан туяаны тунгаас хамааралтай байсан ба UVB ба UVC-ийн суурь түвшингээс (130нм) дээд хэмжээ 240% ба 180%-тай тэнцсэн байна. Хэт ягаан туяаны нөлөөнд эсийн гаднах кальцийн урсгал нэмэгдсэнээс Т эсүүд илүү том хэмжээтэй [Ca2+] i болж идэвхжилт нь нэмэгддэг. Хэт ягаан туяанаас үүдэлтэй кальцийн шилжилт, плазмын мембраны хэт ягаан туяаны үйлчлэл нь холимог лейкоцитын өсгөвөр дэхь фитогемагглютинин (PHA) -д хариу үзүүлэх мэдрэмжийг бууруулдаг.
Цуврал судалгаанаас харахад хэт ягаан туяагаар туяарсан лимфоцитууд холимог лимфоцитын өсгөвөрт (MLC) аллогенийн эсийг өдөөж чадаагүй болохыг Линдаль-киесслинг анх мэдээлсэн47–49. Митроген ба аллогеник өдөөлтийн дараа дагалдах эсүүдээс үүссэн, дендрит эсүүд (DC) бүхий кластерууд нь лимфоцит идэвхижихэд зайлшгүй шаардлагатай байдаг72,79,83.
Ковач нарын эрдэмтэд51 ДНХ-ийг өөрчлөх  механизмын индукци нь UVC гэрлийн тунгаас 2-16 J/cm2 хооронд хамааралтай болохыг тогтоожээ. Үүнд: эрүүл цусны 51 донорт хэт ягаан туяагаар үйлчилсэн ба үйлчлээгүй,  лимфоцит дээр хийсэн туршилтаар үнэлжээ. 2, 4, 8, 16 Дж/м2 тунгаар UVC цацраг туяа (253.7нм), ДНХ-репликацийн синтезийг дарахын тулд цацрагаас 30 минутын өмнө 2 мМ гидроксироарийн оролцоотойгоор [3H] тимидин нэгтгэх үйлийг хэмжсэн. 17-74 насны судалгаанд оролцогчдын наснаас хамааралтай ялгаа илрээгүй. Хүний лимфоцитын үйлийн хэт ягаан туяанаас үүдэлтэй ялгаа нь эдгээр эсийн ДНХ-ийн нөхөн сэргээх эрчим хурдассан гэж үзжээ52. Хэт ягаан туяаны нөлөөнд  метил метан сульфонат (MMS) -ээс илүү ДНХ-ийн синтез нэмэгдүүлэх үр дүнтэй байсан, ялангуяа MMS хэт ягаан туяанаас 2 цагийн өмнө хийсэн тохиолдолд  MMS нь ДНХ-ийг алкализацлах замаар ДНХ-ийн бүрэц өөрчлөгдөхөд нөлөөлж байгааг тогтоосон байна53. HLA-D/DR антигенийг  хэт ягаан туяагаар үйлчлэх нь иммунокомпетент эсийг идэвхжүүлэх өдөөгч механизм байж болох юм гэсэн таамаглал бий(1: 10,1: 40,1: 160)54.
Манай судалгаанд ямар нэг сэжимээр шинжлэх ухааны тайлбар жишиг болгон хэрэглэх боломжтой нэг баримт нь чөмөг шилжүүлэн суулгахын өмнөх шатанд амжилттай хийсэн зарим туршилтууд байна. Эмчилгээний нийт тун (TBI) -ын 9.2 Gy ба 2.8 ± 2.1 Ч 108 /Kg-ийн донорын  цусыг 30 минутын турш 1.35 Дж/см2 тунгаар хэт ягаан туяагаар үйлчилсний дараа туршилтын нохойд сэлбэхэд DC-аас хамааралтай  лимфоцитын идэвхжлийг саатуулдаг болохыг тогтоожээ55.
Мөн Oluwole нарын эрдэмтэд дархлааны хариу урвалыг дарангуйлах, лимфоцитын нөлөөгөөр эд эсийн үл нийцэлийг бууруулах зорилгоор зүрх шилжүүлэн суулгахаас өмнө туршилтын амьтанд хэт ягаан туяагаар үйлчилсэн цус сэлбэж болно  
гэж зөвлөж байгаа сонирхолтой баримт байна56. Түүний судалгаанд зүрхний шилжүүлэн суулгахад гурван багц хархны омгийг (ACI, Lewis, W/F) ашигласан Холимог лимфоцитын урвалаас харахад ACI лимфоцитууд Льюисийн лимфоцитуудад илүү сул хариу урвал үзүүлж байжээ.
Донорын резус-эерэг цусыг хэт ягаан туяаны цацраг туяагаар ашиглан резус-зөрчилтэй цус задралын өвчтэй хүүхдүүдийн цус сэлбэх эмчилгээний үр нөлөөг нэмэгдүүлэхэд ашиглаж болно73,74.

Моноцит, макрофаг, дендрит эсэд үзүүлэх нөлөө
Моноцит, макрофаг, дендрит зэрэг эдгээр бүх төрлийн цусны эсүүд нь гематоген үүдэл эсийн миелоцитүүдээс үүсч фагоцит ба эсрэгтөрөгчийн эсийн үүрэг гүйцэтгэдэг. Хүний захын цусыг хэт ягаан туяагаар үйлчлэх замаар гаргаж авсан  мононуклеар эсийн фагоцитын чадавхийг дезоксирибонуклеозидын дөрвөн төрлөөр ферментын изомер идэвхижсэн тухай судалгаа байна 14,19,20.
Фагоцитоз үйлийг өдөөх нь цусны эмчилгээний хэт ягаан туяагаар дархлааг засах хамгийн эртний механизмуудын нэг юм. Самоловагийн хийсэн судалгаанд 1:10 харьцаагаар туяажуулсан болон ердийн цусыг харьцуулан  моноцитын PhA-д туршиж үзсэн байна. Энэ туршилтаар гранулоцитууд  PhA-ийн 1.4-1.7 дахин ихэссэн нь нэмэлт цусгүй харьцуулахад моноцит ба гранулоцитууд эрүүл нас PhA-ийн өсөлт нь түүний анхны түвшингээс хамаардаг бөгөөд эсийн гадаргуугийн бүрэлдэхүүн хэсгүүдийн бүтцийн өөрчлөлттэй зэрэгцэн тохиолдож болно49,69.
Хэт ягаан туяа нь хүний моноцит ба гранулоцитын фагоцитоз идэвхийг нэмэгдүүлж, "фагоцитын нэгдсэн индекс" нь туяажилтын тунтай пропорциональ хамааралтай өөрчлөгдөж  байсан  байна49.
Симон нарын эрдэмтэд73 UVB нь эсрэгтөрөгч агуулсан эсүүдийн хувьд Langerhans эсүүд (LC) эсвэл дэлүүний эсүүдийг (SAC) иммуноген фенотипээс толероген фенотип болгон хувиргаж чадна гэж дүгнэсэн (LC эсвэл SAC). Түүний судалгаагаар LC ба SAC-д  туяаны тун (200 J/cm2) хүрсэн бөгөөд хэт ягаан туяаны гемоцианин (KLH) -аар урьдчилан өсгөсөн Th1 эсүүдээр хэт ягаан туяаны LC эсвэл UV-SAC-ийг өсгөвөрлөх үед хариу урвал буурсан болохыг тогтоожээ2,5,25. 
 
Тромбоцитуудад үзүүлэх нөлөө
Ялтаст эсийн  H2O2 ялгаруулалт хэт ягаан туяаны тун бага үед бага байдаг боловч тун нь 0.4 Дж/см2-ээс ихсэхэд гэнэт ихэсдэг. Памфилон тромбоцитын баяжмал (PC) нь хэт ягаан туяаны дараа болон DuPont Stericell саванд 5 хоног хадгалагдсаны дараа дархлаа үүсгэдэггүй болох боломжтой гэж мэдээлсэн. Хэт ягаан туяаны дараа лактатын хэмжээ β-тромбоглобулин, тромбоцитын фактор илүү байсан бол DuPont Stericell уутанд хэрэглэсэн 310 нм долгионы дундаж уртад 3000 J/m2 цацрагийн тунгаар глюкозын хэмжээ буурсан62. Тромбоцитын баяжмалын хэт ягаан туяаны B (UVB) цацраг туяа нь CD14-ийн зохицуулалтыг хурдасгаж, ICAM-1 ба HLA-DR-ийн зохицуулалтыг дарангуйлан моноцитуудын алдагдлыг тодорхой бус байдлаар нэмэгдүүлсэн39. Гэсэн хэдий ч тромбоцитын баяжмалыг хэт ягаан туяагаар үйлчилэхэд цацрагаас эсийн суспензэд иммунологийн хариу урвал буурсан байна39.

Бага нягтралтай липопротеин (LDL) ба липидэд үзүүлэх нөлөө
Рошчупкин нарын эрдэмтэд  хэт ягаан туяа нь цусны эсийн мембран дахь липидийн хэт исэлдэлтэд гол үүрэг гүйцэтгэдэг болохыг тогтоожээ55. Цусны хэт ягаан туяа нь арахидоны хүчлийг циклооксигеназаар  идэвхижүүлэх метаболизмыг  өдөөж, их нягтралт  липидийн аутопероксидизад нөлөөлнө. Хэт ягаан туяагаар үйлчилсэн липидийн эмульс нь реактив хүчилтөрөгчийн (ROS) нийлэгжилтийг ихээхэн сайжруулж, цусны эргэлтэнд маш их  исэлдсэн LDL үүсэх боломжтой нь ажиглагджээ . Хэт ягаан туяанд исэлдсэн липофундиныг (тарилгын зориулалттай парентераль липидийн эмульс) туулайнд тарьж, чихний венээс цусны дээжийг EDTA (өмнө ба 6 цагийн дараа)  авсан бөгөөд хэт ягаан туяаны исэлдэлттэй липофундин нь моноцитуудаас бага хэмжээний химилюминесценцийг Fe3+ исэлдсэн липофундинтай харьцуулахад  арай бага хэмжээгээр өдөөсөн боловч үр нөлөө нь 2.3 дахин удаан үргэлжилсэн. Үүнээс үзэхэд хэт ягаан туяагаар исэлдсэн липофундиныг илүү үр дүнтэй өдөөж болох боломжтой ажээ.
Бэлдмэл дэхь тиобарбитурийн хүчил реактив бодис (TBARS) ижил концентрацитай байсан ч гэсэн моноцитын исэлдсэн LDL-ээс H2O2 ялгаруулдаг. Исэлдсэн липофундин тарьснаас хойш зургаан цагийн дараа липидийн хэт ислийн агууламж мэдэгдэхүйц нэмэгдсэн боловч туулайн сийвэнгээс ялгасан LDL-ийн ихэнхи липидүүд нь моноцитын исэлдсэн  LDL-тэй  ялгаагүй байжээ55,56.
Салмон нарын эрдэмтэд нь UVB (280-315 нм) туяагаар LDL, мөн өндөр нягтралтай липопротеин (HDL) дахь триптофан (Trp) үлдэгдлийг амархан гэмтээж болохыг тогтоожээ56,57. 
TBARS-ийн шинжилгээгээр триптофаны үлдэгдлийн фотоксидизацийг хэмжихэд ашигласан бөгөөд энэ нь бага, өндөр нягтралтай липопротеины ханаагүй тосны хүчлүүдийн хэт исэлдлийг харуулсан болно. Е-аминдэм ба каротиноидууд нь мөн UVB-ийн нөлөөгөөр хурдан буурсан нь ажиглагдаж байжээ. Гэсэн хэдий ч UVA туяа  нь триптофаны үлдэгдлийг устгаж, липидийн хэт исэл үүсгэдэггүй.
LDL-ийн Apolipoprotein B ба HDL-ийн apolipoprotein A-I ба II нь бүгд хэт ягаан туяаны нөлөөгөөр ижил төстэй байдлаар өөрчлөгдсөн байна. 290-385 нм долгионы урттай туяа нь сийвэнгийн альбумины  Trp (триптофан) бүтцийг  өөрчилсөн байдаг20,55,56,57.
 
Редокс статус
Артюхов С.М нарын эрдэмтэд7,8 тунгаас хамааралтай хэт ягаан туяагаар донорын цусны миелопероксидаз (MPO) ба NADPH- оксидазын системийг идэвхжүүлж болохыг олж тогтоожээ.  Хэт ягаан туяаны давтан (75.5 ба 151.0 Ж/м2) ба өндөр тун нь бага тунгаас илүү чөлөөт радикал ба H2O2-ийг идэвхжүүлсэн  байна.75.5 ба 151.0 Дж/м2 тун хэт ягаан туяаны нөлөөн дор 75.5-аас 1510 Ж/м2), бага ферментийн идэвхжил (1-р бүлэг) нэмэгдсэн бол 2-р бүлэгт энэ үзүүлэлт (MPO-ийн идэвхжил) буурсан байна. 
Фагоцитүүдийн хувьд NADPH-оксидаз нь хэт ягаан туяаны үйлчлэлд онцгой үүрэгтэй. NADPH оксидаза нь туяаны нөлөөгөөр ферментийн цогцолборыг идэвхжүүлснээр супероксид (O2 • -) нийлэгжилтийг нэмэгдүүлдэг. Хэт ягаан туяа нь NADPH-оксидазыг идэвхжүүлснээр эсийн доторх рН-ийг бууруулдаг хэмээн судлаачид үзэж байгаа юм.
 

 
Ном зүй
1.    A.Amaroli, A.Benedicenti, S.Ferrando et al., “Photobiomodulation by infrared diode laser: effects on intracellular calcium concentration and nitric oxide production ofParamecium,” Photochemistry and Photobiology, vol. 92, no. 6, pp. 854–862, 2016.View at: Publisher Site | Google Scholar
2.    A.N.Razumov, G. N. Ponomarenko, and V. A. Badtieva, “Medical rehabilitation of patients with pneumonia associated with the new COVID-19 coronavirus infection,” Vopr Kurortol Fizioter Lech Fiz Kult, vol. 97, no. 3, pp. 5–13, 2020.View at: Publisher Site | Google Scholar
3.    A.V.Lutai, L.A.Egorova, and E.A.Shutemova, “Laser therapy of elderly patients with pneumonia,” Voprosy Kurortologii, Fizioterapii, i Lechebnoĭ Fizicheskoĭ Kultury, vol. 3, pp. 15–18, 2001.View at: Google Scholar
4.    Andreu G, et al. The role of UV radiation in the prevention of human leukocyte antigen alloimmunization. Transfus Med Rev. 1992; 6(3):212–224.doi: 10.1016/S0887-7963(92)70171-0. [PubMed] [CrossRef] [Google Scholar]
5.    Aprile J, Deeg HJ. Ultraviolet irradiation of canine dendritic cells prevents mitogen-induced cluster formation and lymphocyte proliferation. Transplantation. 1986; 42(6):653–660.doi: 10.1097/00007890-198612000-00015. [PubMed] [CrossRef] [Google Scholar]
6.    Arlett CF, et al. Hypersensitivity of human lymphocytes to UV-B and solar irradiation. Can Res. 1993; 53(3):609–614. [PubMed] [Google Scholar]
7.    Artiukhov VF, Gusinskaia VV, Mikhileva EA. Level of nitric oxide and tumor necrosis factor-alpha production by human blood neutrophils under UV-irradiation. Radiats Biol Radioecol. 2005; 45(5):576–580. [PubMed] [Google Scholar]
8.    Artyukhov VG, Iskusnykh AY, Basharina OV, Konstantinova TS. Effect of UV irradiation on functional activity of donor blood neutrophils. Bull Exp Biol Med. 2005; 139(3):313–315.doi: 10.1007/s10517-005-0280-8. [PubMed] [CrossRef] [Google Scholar]
9.    Barrett HA. Five years’ experience with hemo-irradiation according to the Knott technic. The American Journal of Surgery. 1943; 61(1):42–53.doi: 10.1016/S0002-9610(43)90356-3. [CrossRef] [Google Scholar]
10.    Beck SE, et al. Comparison of UV-induced inactivation and RNA damage in MS2 phage across the germicidal UV spectrum. Appl Environ Microbiol. 2016; 82:1468–1474.doi: 10.1128/AEM.02773-15. [PMC free article] [PubMed] [CrossRef] [Google Scholar]
11.    Brenda Thaynne Lima de Matos,1 Daniela Vieira Buchaim,2,3 Karina Torres Pomini,1,2 Sandra Maria Barbalho,2,4 Elen Landgraf Guiguer,2,4 Carlos Henrique Bertoni Reis,1,2 Cleuber Rodrigo de Souza Bueno,1 Marcelo Rodrigues da Cunha,5 Eliana de Souza Bastos Mazuqueli Pereira,2 and Rogerio Leone Buchaim1,*Photobiomodulation Therapy as a Possible New Approach in COVID-19: A Systematic Review .Life (Basel). 2021 Jun; 11(6): 
12.    Calabrese EJ, Dhawan G, Kapoor R, Iavicoli I, Calabrese V. HORMESIS: a fundamental concept with widespread biological and biomedical applications. Gerontology. 2016; 62(5):530–535.doi: 10.1159/000441520. [PubMed] [CrossRef] [Google Scholar]
13.    Edelson R, LPhotopheresis: a new therapeutic concept. The Yale journal of biology and medicine. 1989; 62(6):565. [PMC free article] [PubMed] [Google Scholar]
14.    Fiebig E, Lane TA. Effect of storage and ultraviolet B irradiation onCD14-bearing antigen-presenting cells (monocytes) in platelet concentrates. Transfusion. 1994; 34(10):846–851.doi: 10.1046/j.1537-2995.1994.341095026968.x. [PubMed] [CrossRef] [Google Scholar]
15.    G.Litscher, “Can laser medicine and laser acupuncture be used for COVID-19? Selected areas of the current scientific literature,” OBM Integrative and Complementary Medicine, vol. 5, no. 2, p. 6, 2020.View at: Publisher Site | Google Scholar
16.    Genter EI, Mikhel'son VM, Zhestianikov VD. The modifying action of methylmethane sulfonate on unscheduled DNA synthesis in the UV irradiation of human peripheral blood lymphocytes. Radiobiologiia. 1989; 29(4):562–564. [PubMed] [Google Scholar] 20.
17.    Gonzalez AL, Berger CL, Remington J, Girardi M, Tigelaar RE, Edelson RL. Integrin-driven monocyte to dendritic cell conversion in modified extracorporeal photochemotherapy. Clin Exp Immunol. 2014; 175(3):449–457.doi: 10.1111/cei.12231. [PMC free article] [PubMed] [CrossRef] [Google Scholar]
18.    Gцrцg P. Activation of human blood monocytes by oxidized polyunsaturated fatty acids: a possible mechanism for the generation of lipid peroxides in the circulation. Int J Exp Pathol. 1991; 72(2):227. [PMC free article] [PubMed] [Google Scholar]
19.    Green MH, Waugh AP, Lowe JE, Harcourt SA, Cole J, Arlett CF. Effect of deoxyribonucleosides on the hypersensitivity of human peripheral blood lymphocytes to UV-B and UV-C irradiation. Mutation Research/DNA Repair. 1994; 315(1):25–32.doi: 10.1016/0921-8777(94)90024-8. [PubMed] [CrossRef] [Google Scholar]
20.    H.Kwon, W.B.Lim, J.S.Kim et al., “Effect of 635 nm irradiation on high glucose-boosted inflammatory responses in LPS-induced MC3T3-E1 cells,” Lasers in Medical Science, vol. 28, no. 3, pp. 717–724, 2013.View at: Publisher Site | Google Scholar
21.    Hamblin, M.R.Ultraviolet irradiation of blood: “the cure that time forgot” ?. In: Ahmad S (eds) Ultraviolet light in human health, diseases and environment. Advances in Experimental Medicine and Biology, vol 996. (Springer, Cham, 2017). [PMC free article] [PubMed]
22.    Hancock VK, Knott EK. Irradiated blood transfusion in the treatment of infections. Northwest Med. 1934; 33:200. [Google Scholar]
23.    I. A. Suchkov, “Correction of endothelial dysfunction: current status of the problem (literature review),” Pavlov Russian Medical Biological Herald, vol. 20, no. 4, pp. 151–157, 2012.View at: Publisher Site | Google Scholar
24.    Ichiki H, Sakurada H, Kamo N, Takahashi TA, Sekiguchi S. Generation of active oxygens, cell deformation and membrane potential changes upon UV-B irradiation in human blood cells. Biological and Pharmaceutical Bulletin. 1994; 17(8):1065–1069.doi: 10.1248/bpb.17.1065. [PubMed] [CrossRef] [Google Scholar]
25.    J.E.Deanfield, J.P.Halcox, and T.J.Rabelink, “Endothelial function and dysfunction: testing and clinical relevance,” Circulation, vol. 115, no. 10, pp. 1285–1295, 2007.View at: Publisher Site | Google Scholar
26.    Kabat, I. A., Sysa, J., Zakrzewska, I., & Leyko, W. Effect of UV-irradiation of shifts of energy-rich phosphate compounds: ADP, ATP and AXP in human red blood cells represented by a trigonometrical polynomial. Zentralblatt fur Bakteriologie, Parasitenkunde, Infektionskrankheiten und Hygiene. Erste Abteilung Originale. Reihe B: Hygiene, praventive Medizin, 162(3–4), 393–401 (1976). [PubMed]
27.    Kahn RA, Duffy BF, Rodey GG. Ultraviolet irradiation of platelet concentrate abrogates lymphocyte activation without affecting platelet function in vitro. Transfusion. 1985; 25(6):547–550.doi: 10.1046/j.1537-2995.1985.25686071428.x. [PubMed] [CrossRef] [Google Scholar]
28.    Knott EK. Development of ultraviolet blood irradiation. The American Journal of Surgery. 1948; 76(2):165–171.doi: 10.1016/0002-9610(48)90068-3. [PubMed] [CrossRef] [Google Scholar]
29.    Kovacs E, Weber W, Mьller H. Age-related variation in the DNA-repair synthesis after UV-C irradiation in unstimulated lymphocytes of healthy blood donors. Mutation Research/DNA Repair Reports. 1984; 131(5–6):231–237.doi: 10.1016/0167-8817(84)90030-0. [PubMed] [CrossRef] [Google Scholar]
 30.    Edelson RL. Mechanistic insights into extracorporeal photochemotherapy: efficient induction of monocyte-to-dendritic cell maturation. Transfus Apheres Sci. 2014; 50(3):322–329.doi: 10.1016/j.transci.2013.07.031. [PMC free article] [PubMed] [CrossRef] [Google Scholar]
31.    Edelson RL. Photopheresis: a clinically relevant immunobiologic response modifier. Ann N Y Acad Sci. 1991; 636:154–164.doi: 10.1111/j.1749-6632.1991.tb33446.x. [PubMed] [CrossRef] [Google Scholar] 
32.    Lindahl-Kiessling K, Sдfwenberg J. Inability of UV-irradiated lymphocytes to stimulate allogeneic cells in mixed lymphocyte culture. Int Arch Allergy Immunol. 1971; 41(5):670–678.doi: 10.1159/000230559. [PubMed] [CrossRef] [Google Scholar]
33.      Martin HeЯling 1, Katharina Hцnes 1, Petra Vatter 1, Christian Lingenfelder 2Affiliations expand. Ultraviolet irradiation doses for coronavirus inactivation - review and analysis of coronavirus photoinactivation studies GMS Hyg Infect Control. 2020 May 14; 15 : Doc08.doi: 10.3205/dgkh000343.eCollection 2020.M.Ackermann, S.E.Verleden, M.Kuehnel et al., “Pulmonary vascular endothelialitis, thrombosis, and angiogenesis in Covid-19,” New England Journal of Medicine, vol. 383, no. 2, pp. 120–128, 2020.View at: Publisher Site | Google Scholar
34.     M. Cherrie,T. Clemens,C. Colandrea,Z. Feng,D.J. Webb,R.B. Weller,C. DibbenBJDUltraviolet A radiation and COVID-19 deaths in the USA with replication studies in England and Italy*4.British Journal of Dermatology.First published: 08 April 2021 April 2021https://doi.org/10.1111/bjd.20093Citations: 3
35.    M. Rizzi, M. Migliario, S. Tonello, V. Rocchetti, and F. Renт, “Photobiomodulation induces in vitro re-epithelialization via nitric oxide production,” Lasers in Medical Science, vol. 33, no. 5, pp. 1003–1008, 2018.View at: Publisher Site | Google Scholar
36.    Medical rehabilitation of the new coronavirus infection (COVID-19). Temporary guidelines. Version 2 (07/31/2020), Ministry of Health of the Russian Federation, Мoscow, 2020.
37.    Miley G, Christensen JA. Ultraviolet blood irradiation therapy: further studies in acute infections. The American Journal of Surgery. 1947; 73(4):486–493.doi: 10.1016/0002-9610(47)90330-9. [PubMed] [CrossRef] [Google Scholar]
38.    Miley G. Present status of ultraviolet blood irradiation (Knott technic) Arch Phys Ther. 1944; 25: 368–372. [Google Scholar]
39.    Miley G. The control of acute thrombophlebitis with ultraviolet blood irradiation therapy. The American Journal of Surgery. 1943; 60(3):354–360.doi: 10.1016/S0002-9610(43)90444-1. [CrossRef] [Google Scholar]
40.    Miley G. Ultraviolet blood irradiation therapy (Knott technic) in non-healing wounds. The American Journal of Surgery. 1944; 65(3):368–372.doi: 10.1016/S0002-9610(44)90347-8. [CrossRef] [Google Scholar]
41.    Miley G. Ultraviolet blood irradiation therapy. Am J Bact. 1943; 45: 303 [Google Scholar]
42.    N.B.Grigoryev and V.G.Granik, Nitric Oxide (NO). A New Path to Drug Dicovery, Vuzovskaya kniga, Moscow, 2004, Russian.
43.    N.M.Burduli and A.A.Gabueva, “Correction of endothelial dysfunction in patients with community-acquired pneumonia using low-intensity laser blood irradiation,” Pulmonology, vol. 25, no. 2, pp. 196–198, 2015.View at: Publisher Site | Google Scholar
44.    N.N.Houreld, P.R.Sekhejane, and H.Abrahamse, “Irradiation at 830 nm stimulates nitric oxide production and inhibits pro-inflammatory cytokines in diabetic wounded fibroblast cells,” Lasers in Surgery and Medicine, vol. 42, no. 6, pp. 494–502, 2010.View at: Publisher Site | Google Scholar
45.    N.Williams, “,” Occupational Medicine, vol. 67, no. 6, pp. 496-497, 2017.View at: Publisher Site | Google Scholar
46.    O.G.Chubarova,The Effect of Quinapril (Acupo) and Quantum Hemotherapy on the Clinical Course of Arterial Hypertension and Metabolic Syndrome [Dissertation], Main Military Clinical Hospital, Moscow, 2004, Russian.
47.    O.P.Gorshkova, V.N.Shuvaeva, and D.P.Butler, “Reactions of pial arterial vessels to the effect of low-intensity laser radiation in the blue and green regions of the spectrum,” Regional blood circulation and microcirculation, vol. 12, no. 3, pp. 71–74, 2013.View at: Publisher Site | Google Scholar
48.    O P.Gorshkova, V.N.Shuvaeva, and D.P.Dvoretsky, “Role of nitric oxide in responses of pial arterial vessels to low-intensity red laser irradiation,” Bulletin of Experimental Biology and Medicine, vol. 155, no. 5, pp. 598–600, 2013.View at: Publisher Site | Google Scholar
49.    Obolenskaia KD, Freĭdlin IS, Samoĭlova KA. Changes in the leukocyte phagocytic activity of donor blood after its UV irradiation. I. Its relation to the irradiation dose and initial level of phagocytic activity. Tsitologiia. 1987; 29(8):948–954. [PubMed] [Google Scholar]  
50.    Oluwole SF, Iga C, Lau H, Hardy MA. Prolongation of rat heart allografts by donor-specific blood transfusion treated with ultraviolet irradiation. The Journal of heart transplantation. 1985; 4(4):385–389. [PubMed] [Google Scholar]
51.    P. G. Shval'b, R. E. Kalinin, and A. E. Kachinskiy, Conservative treatment of peripheral vascular diseases, Poligraf.kombinat “Tigel”, Ryazan, 2008, Russian.
52.    Pamphilon DH, Corbin SA, Saunders J, Tandy NP. Applications of ultraviolet light in the preparation of platelet concentrates. Transfusion. 1989; 29(5):379–383.doi: 10.1046/j.1537-2995.1989.29589284134.x. [PubMed] [CrossRef] [Google Scholar] 
53.    Pamphilon DH, et al. Platelet concentrates irradiated with ultraviolet light retain satisfactory in vitro storage characteristics and in vivo survival. Br J Haematol. 1990; 75(2):240–244.doi: 10.1111/j.1365-2141.1990.tb02656.x. [PubMed] [CrossRef] [Google Scholar]
54.    Rebbeck EW. Preoperative hemo-irradiations. The American Journal of Surgery. 1943; 61(2):259–265.doi: 10.1016/S0002-9610(43)90336-8. [CrossRef] [Google Scholar]
55.    Roshchupkin DI, Murina MA. Free-radical and cyclooxygenase-catalyzed lipid peroxidation in membranes of blood cells under UV irradiation. Membrane & cell biology. 1998; 12(2):279–286. [PubMed] [Google Scholar]
56.    Salmon S, Haigle J, Bazin M, Santus R, Maziere JC, Dubertret L. Alteration of lipoproteins of suction blister fluid by UV radiation. J Photochem Photobiol, B. 1996; 33(3):233–238.doi: 10.1016/1011-1344(95)07260-8. [PubMed] [CrossRef] [Google Scholar]
57.    Salmon S,Maziere JC,Santus R,.UVB-induced photoperoxidation of lipids of human low and high density lipoproteins,  Photochem Photobiol. 1990; 52(3):541–545.doi: 10.1111/j.1751-1097.1990.tb01797.x. [PubMed]
58.    S.Godo and H.Shimokawa, “Endothelial functions,” Arteriosclerosis, Thrombosis, and Vascular Biology, vol. 37, no. 9, pp. e108–e114, 2017.View at: Publisher Site | Google Scholar
59.    S.Mokmeli and M.Vetrici, “Low level laser therapy as a modality to attenuate cytokine storm at multiple levels, enhance recovery, and reduce the use of ventilators in COVID-19,” Canadian Journal of Respiratory Therapy, vol. 56, pp. 25–31, 2020.View at: Publisher Site | Google Scholar
60.    S.Pons, S.Fodil, E.Azoulay, and L.Zafrani, “The vascular endothelium: the cornerstone of organ dysfunction in severe SARS-CoV-2 infection,” Critical Care, vol. 24, no. 1, p. 353, 2020.View at: Publisher Site | Google Scholar
61.    .Steven O. Schwartz, M.D.; Sherman R. Kaplan, M.D.; James Stengle, M.D.; et alFern L. Stevenson, M.D.
62.    ULTRAVIOLET IRRADIATION OF BLOOD IN MANSTUDIES OF SIXTY-EIGHT PATIENTS ArticleJuly 26, 1956 
63.    S.V.Moskvin and A.A.Khadartsev, EHF Laser Therapy, Triada, Moscow-Tver, 2016, Russian.
64.    S.V.Moskvin, “Low-level laser therapy in Russia: history, science and practice,” Journal of Lasers in Medical Sciences, vol. 8, no. 2, pp. 56–65, 2017.View at: Publisher Site | Google Scholar 
65.    S.V.Moskvin, E.V.Askhadulin, and M.S.Kondratieva, “Experience of low-level laser therapy application in rehabilitation of patients with COVID-19,” Journal of New Medical Technologies, vol. 14, no. 4, pp. 60–63, 2020.View at: Publisher Site | Google Scholar
66.    S.V.Moskvin, Systemic Analysis of the Effectiveness of Management of Biological Systems by Low-Energy Laser Irradiation [Dissertation], Tula, Russian, 2008.
67.    S.V.Moskvin, T.V.Konchugova, and A.А.Khadartsev, “The commonest therapeutic methods for laser irradiation of blood,” Vopr Kurortol Fizioter Lech Fiz Kult, vol. 94, no. 5, pp. 10–17, 2017.View at: Publisher Site | Google Scholar
68.    S.V.Moskvin, The Effectiveness of Laser Therapy, vol. 2 of Effective Laser Therapy, Triada, Мoscow-Tver, 2014, Russian.
69.    Samoĭlova KA, Obolenskaia KD, Freĭdlin IS. Changes in the leukocyte phagocytic activity of donor blood after its UV irradiation. II. Simulation of the effect of the autotransfusion of UV-irradiated blood. Tsitologiia. 1987; 29(9):1048–1055. [PubMed] [Google Scholar] 
70.    Samoĭlova KA, Snopov SA, Belisheva NK, Kukuĭ LM, Ganelina IE. Functional and structural changes in the surface of human erythrocytes after irradiation by different wave lengths of UV rays. III. The immediate effect of the autotransfusion of UV-irradiated blood. Tsitologiia. 1987; 29(7):810–817. [PubMed] [Google Scholar]
71.    Savage JE, Theron AJ, Anderson R. Activation of neutrophil membrane-associated oxidative metabolism by ultraviolet radiation. Journal of investigative dermatology. 1993; 101(4):532–536.doi: 10.1111/1523-1747.ep12365905. [PubMed] [CrossRef] [Google Scholar]
72.    Schieven GL, Ledbetter JA. Ultraviolet radiation induces differential calcium signals in human peripheral blood lymphocyte subsets. Journal of immunotherapy with emphasis on tumor immunology: official journal of the Society for Biological Therapy. 1993; 14(3):221–225.doi: 10.1097/00002371-199310000-00009. [PubMed] [CrossRef] [Google Scholar]
73.    Simon JC, Tigelaar RE, Bergstresser PR, Edelbaum D, Cruz PD. Ultraviolet B radiation converts Langerhans cells from immunogenic to tolerogenic antigen-presenting cells. Induction of specific clonal anergy in CD4+ T helper 1 cells. TheJournal of Immunology. 1991; 146(2):485–491. [PubMed] [Google Scholar]
74.    Slater LM, Murray S, Liu J, Hudelson B. Dissimilar effects of ultraviolet light on HLA-Dand HLA-DR antigens. Tissue Antigens. 1980; 15(5):431–435.doi: 10.1111/j.1399-0039.1980.tb00205.x. [PubMed] [CrossRef] [Google Scholar] 
75.    Snopov SA, Aritsishevskaia RA, Samoĭlova KA, Marchenko AV, Dutkevich IG. Functional and structural changes in the surface of human erythrocytes following irradiation with ultraviolet rays of various wave lengths. V. Modification of the glycocalyx in autotransfusions of UV-irradiated blood. Tsitologiia. 1989; 31(6):696–705. [PubMed] [Google Scholar]
76.    Spielberg H, June CH, Blair OC, Nystrom-Rosander C, Cereb N, Deeg H. JUV irradiation of lymphocytes triggers an increase in intracellular Ca2+ and prevents lectin-stimulated Ca2+ mobilization: evidence for UV-and nifedipine-sensitive Ca2+ channels. Exp Hematol. 1991; 19(8):742–748. [PubMed] [Google Scholar]
77.    T.I.Karu, L.V.Pyatibrat, and N.I.Afanasyeva, “Cellular effects of low power laser therapy can be mediated by nitric oxide,” Lasers in Surgery and Medicine, vol. 36, no. 4, pp. 307–314, 2005.View at: Publisher Site | Google Scholar
78.    Tandy NP, Pamphilon DH. Platelet transfusions irradiated with ultraviolet-B light may have a role in reducing recipient alloimmunization. Blood coagulation & fibrinolysis: an international journal in haemostasis and thrombosis. 1991; 2(2):383–388.doi: 10.1097/00001721-199104000-00025. [PubMed] [CrossRef] [Google Scholar]
79.    Teunissbn M, Sylva-Stehnland RMR, Bos JD. Effect of low-dose ultraviolet-B radiation on the function of human T lymphocytes in vitro. Clin Exp Immunol. 1993; 94(1):208–213.doi: 10.1111/j.1365-2249.1993.tb06002.x. [PMC free article] [PubMed] [CrossRef] [Google Scholar]
80.    Vasil'eva ZF, Samoĭlova KA, Shtil'bans VI, Obolenskaia KD, Vitiuk NG. Changes of immunosorption properties in the blood and its components at various times after UV-irradiation. Gematol Transfuziol. 1991; 36(5):26–27. [PubMed] [Google Scholar]
81.    Vasil'eva ZF, Shtil'bans VI, Samoĭlova KS, Obolenskaia KD. The activation of the immunosorptive properties of blood during its UV irradiation at therapeutic doses. Biulleten'eksperimental'noi biologii i meditsiny. 1989; 108(12):689–691. [PubMed] [Google Scholar]
82.    Vetrici MA , Mokmeli S , Bohm AR, Monici M, Sigman SA Evaluation of Adjunctive Photobiomodulation (PBMT) for COVID-19 Pneumonia via Clinical Status and Pulmonary Severity Indices in a Preliminary Trial.Journal of Inflammation Research » Volume 14 March 2021 Volume 2021:14 Pages 965—979
83.    Volgareva EV, Volgarev AP, Samoĭlova KA. The effect of UV irradiation and of UV-irradiated autologous blood on the functional state of human peripheral blood lymphocytes. Tsitologiia. 1990; 32 (12):1217–1224. [PubMed] [Google Scholar]
84.    Wu X, Hu X, Hamblin MR. Ultraviolet blood irradiation: is it time to remember “the cure that time forgot”? J Photochem Photobiol, B. 2016; 157:89–96. Doi: 10.1016/j.jphotobiol.2016.02.007. [PMC free article] [PubMed] [CrossRef] [Google Scholar]
85.    Y.C.Wu, C.S.Chen, and Y.J.Chan, “The outbreak of COVID-19: an overview,” Journal of the Chinese Medical Association, vol. 83, no. 3, pp. 217–220, 2020.View at: Publisher Site | Google Scholar
86.    Zor'kina AV, Inchina VI, Kostin I. Effect of UV-irradiation of blood on the course of adaptation to conditions of hypodynamia. Patologicheskaia fiziologiia i eksperimental'naia terapiia. 1996; 2:22–24. [PubMed] [Google Scholar]
 
  
Cудалгааны ажлыг хянан, нийтлэх санал өгсөн: Анагаахын ухааны доктор С.Цэгмэд 

Өгүүлэл хүлээн авсан огноо:2022.10.19
Өгүүлэл засварлаж дууссан огноо: 2022.11.01
Сэтгүүлд хэвлэх зөвшөөрөл авсан огноо: 2022.11.01